ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ
2
Οι
χρόνοι του ρήματος
Χρόνος ονομάζεται η τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας
ενέργειας ή μιας κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν,
μέλλον). Δηλαδή, ο χρόνος καταρχάς φανερώνει πότε έγινε αυτό που σημαίνει το ρήμα, αλλά και πώς έγινε (ποιόν ενέργειας).
Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι:
ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας εξακολουθητικός,
μέλλοντας συνοπτικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, μέλλοντας
συντελεσμένος.
Οι χρόνοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες ανάλογα με
τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν,
μέλλον) στην οποία τοποθετούνται:
α.
παρελθοντικοί: παρατατικός,
αόριστος, υπερσυντέλικος
β.
παροντικοί: ενεστώτας,
παρακείμενος
γ.
μελλοντικοί: εξακολουθητικός
μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας
Κάθε χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον)
περιλαμβάνει διάφορους χρόνους που έχουν μεταξύ τους κάποια διαφορά, την οποία
ονομάζουμε ποιόν ενέργειας.
Οι χρόνοι δηλαδή είναι :
α.
μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί
(ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) όταν φανερώνουν
εξακολούθηση ή επανάληψη,
β.
συνοπτικοί (αόριστος,
συνοπτικός μέλλοντας) όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά και
γ.
συντελεσμένοι (παρακείμενος,
υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι
τελειωμένο.
Όλοι οι χρόνοι στην υποτακτική και προστακτική στις
κύριες προτάσεις αναφέρονται στο μέλλον, δηλ. σε ενέργειες που θα γίνουν.
ΠΙΝΑΚΑΣ
ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ
Χρόνοι
|
Παροντικοί
|
Παρελθοντικοί
|
Μελλοντικοί
|
Μη συνοπτικοί
(εξακολουθητικοί)
|
Ενεστώτας
λύνω
|
Παρατατικός
έλυνα
|
Εξακολ.Μέλλοντας
θα λύνω
|
Συνοπτικοί
|
Αόριστος
έλυσα
|
Συνοπτικός Μέλλ.
θα λύσω
|
|
Συντελεσμένοι
|
Παρακείμενος
έχω λύσει
|
Υπερσυντέλικος
είχα λύσει
|
Συντ. Μέλλοντας
θα έχω λύσει
|
Θέμα
και αύξηση του ρήματος
Θέμα ονομάζεται το τμήμα που βρίσκεται στην αρχή μιας λέξης,
το οποίο δεν αλλάζει μορφή (π.χ. λύν-ω). Κατάληξη
λέγεται το τελευταίο τμήμα μιας λέξης, το οποίο αλλάζει μορφή (π.χ. λύν-ω,
λύν-εις, λύν-ει).
Το θέμα του ρήματος είναι ενεστωτικό και αοριστικό. Μ' αυτό δηλώνεται το ποιόν της ενέργειας
του ρήματος: το μη συνοπτικό ή εξακολουθητικό με το ενεστωτικό θέμα (πχ. λύν-ω), ενώ το συνοπτικό και το
συντελεσμένο με το αοριστικό θέμα (πχ. έ-λυσ-α).
Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά
από το θέμα, στον παρατατικό και τον αόριστο της οριστικής, ένα ε- που λέγεται αύξηση π.χ. έ-λυνα..
Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν
αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους π.χ. εργάστηκε, οικοδομήθηκε.
Μερικά σύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση
παίρνουν αύξηση στην αρχή του β΄ συνθετικού (εσωτερική αύξηση).
Η αύξηση (και η εσωτερική) μένει όταν τονίζεται, ενώ
χάνεται, όταν δεν τονίζεται.
π.χ. υπερέβαλλα, επέβαλλα, κατέβαλλα αλλά καταβλήθηκα.
✔Αύξηση η-
παίρνουν τα ρήματα: έρχομαι → ήρθα
(ΑΟΡ)
πίνω → ήπια (ΑΟΡ)
είμαι → ήμουν (ΠΡΤ / ΑΟΡ)
ξέρω → ήξερα (ΠΡΤ / ΑΟΡ)
θέλω → ήθελα (ΠΡΤ)
✔ Αύξηση ει- παίρνουν τα ρήματα: βλέπω → είδα (ΑΟΡ)
λέω → είπα (ΑΟΡ)
έχω → είχα (ΠΡΤ / ΑΟΡ)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η αύξηση στην προστακτική χάνεται . Έτσι θα πούμε:
επίμενε, αντίγραψε και όχι επέμενε αντέγραψε.
Το ρήμα υπάρχω στους παρελθοντικούς χρόνους τρέπει το α-
σε η-.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να
αναφέρετε τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας των ρημάτων των προτάσεων.
ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
- Έχω έρθει πολλές φορές εδώ. …………………… ……………………..
- Θα ακολουθώ πιστά τις οδηγίες. …………………… ……………………..
- Ο καιρός είχε χαλάσει το πρωί. ……………………. ……..………………
- Ήμουν πολύ κουρασμένος εχτές. ……………………. …………………….
- Θα έχω φύγει μέχρι το μεσημέρι. …………………… …………………….
- Σε άκουσα πολύ προσεκτικά. …………………… …………………….
- Θα στηρίξω κάθε σου απόφαση. ………………….. …………………….
2.
Να γράψετε στο α΄ πρόσωπο της οριστικής όλων των χρόνων τα ρήματα: γράφω, βλέπω
(ενεργητική φωνή).
3. Να γράψετε στο α΄ πρόσωπο της οριστικής όλων των χρόνων
τα ρήματα: δέχομαι, αγωνίζομαι (παθητική φωνή).