ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Είδη προφορικού και γραπτού λόγου
Η
γλωσσική επικοινωνία διακρίνεται σε προφορική και γραπτή. Ο προφορικός
λόγος διαφέρει σε πολλά σημεία από το γραπτό, είναι όμως ισάξιοι και ισότιμοι
ως τρόποι επικοινωνίας.
Προφορικός λόγος
Ο
προφορικός λόγος χρησιμοποιείται καθημερινά, σε διάφορες περιστάσεις: όταν
μιλάμε με τους γονείς και τους φίλους μας, στο σπίτι και στο σχολείο, στο
ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, ακόμη και σε συζητήσεις μέσω υπολογιστή.
Χαρακτηριστικά
του προφορικού λόγου:
•
είναι άμεσος, αυθόρμητος και απροσχεδίαστος
•
χαρακτηρίζει τη διαπροσωπική επικοινωνία
•
είναι εφήμερος, στιγμιαίος και έχει μικρή διάρκεια
•
παρουσιάζει προχειρότητα στην έκφραση, διακοπές, επαναλήψεις, δισταγμούς,
διορθώσεις, φράσεις και προτάσεις ανολοκλήρωτες,
•
χαρακτηρίζεται από συχνή χρήση λέξεων ασαφούς σημασίας: κάτι, κάποιος, πράγμα,
μέρος κ.λπ.
•
χαρακτηρίζεται από σύντομες φράσεις
•
συνήθως ο πομπός και ο δέκτης επικοινωνούν την ίδια χρονική στιγμή και συχνά
βρίσκονται στον ίδιο χώρο, οπότε εκτός από τις λέξεις χρησιμοποιούν και
συμπληρωματικά στοιχεία όπως χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, κινήσεις του
σώματος, βλέμματα, καθώς και τον επιτονισμό (αυξομειώσεις του τόνου της φωνής,
παύσεις κ.λπ.)
Γραπτός λόγος
Ο γραπτός λόγος χρησιμοποιείται
ευρύτατα τόσο στην καθημερινή ζωή, όσο και σε επίσημες περιστάσεις: σε πρόχειρα
σημειώματα, στη φιλική και την επίσημη αλληλογραφία, σε αιτήσεις, προσκλήσεις
κοινωνικών εκδηλώσεων, σε έντυπα κάθε είδους, κ.λπ.
Χαρακτηριστικά
του γραπτού λόγου:
•
είναι προσχεδιασμένος και οργανωμένος, καθώς ο συγγραφέας έχει χρόνο στη
διάθεσή του να σχεδιάσει, να διορθώσει και να επιμεληθεί το κείμενό του
•
παρουσιάζει συνοχή, καθώς περιέχει ποικιλία μεταβατικών λέξεων και φράσεων,
π.χ. ενόσω, την ίδια στιγμή, εντούτοις, μολονότι
•
χαρακτηρίζεται από μεγάλες περιόδους και προτάσεις, που εκφράζουν ολοκληρωμένα
νοήματα,
•
χαρακτηρίζεται από επιμελημένες εκφράσεις και φροντισμένο λεξιλόγιο
•
έχει διάρκεια και αυτονομία, επειδή δεν εξαρτάται από το χώρο και το χρόνο
•
συντελεί στη διάδοση και την αποθήκευση των γνώσεων και στην ανάπτυξη των
τεχνών και των επιστημών.
✔ Συγκρίνοντας τα
χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου, μπορούμε να διαπιστώσουμε
τις διαφορές τους. Ωστόσο, παρά τις διαφορές αυτές, συχνά είναι δύσκολο
να διακρίνουμε τα όρια μεταξύ του προφορικού και του γραπτού λόγου, ιδιαίτερα
στα κείμενα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
Γλωσσική ποικιλία – Μέσο και
περίσταση επικοινωνίας
Όταν
μελετούμε τον προφορικό ή το γραπτό λόγο αναζητούμε τον πομπό, το δέκτη,
το σκοπό, το μήνυμα.
Δηλ. ποιος μιλάει… σε ποιον… για
ποιο σκοπό… ποιες πληροφορίες γράφει μεταδίδει… και με ποιον τρόπο…
Η προφορική ή
γραπτή επικοινωνία επηρεάζεται από τη σχέση που έχουμε με το
συνομιλητή μας (αν μιλάμε με κάποιο φίλο μας, για παράδειγμα, είμαστε λιγότερο
τυπικοί, ενώ, όταν μιλάμε με κάποιο μεγαλύτερο που δε γνωρίζουμε καλά,
χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό αριθμό) και το σκοπό της συνομιλίας ή του
κειμένου (φιλική, τυπική κ.λπ.).
✔Το μέσο-δίαυλος
επικοινωνίας και η περίσταση της επικοινωνίας (συνθήκες) επηρεάζουν
τη μορφή του μηνύματος, δηλαδή το λεξιλόγιο, το ύφος (οικείο,
απρόσωπο, φιλικό, επίσημο κ.λπ.), τον αριθμό (ενικό ή πληθυντικό), την
οργάνωση των προτάσεων ή της παραγράφου.
Η παράγραφος
✔
Η
παράγραφος είναι σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση ενός κειμένου.
• Έχει αυτονομία, αφού
αναπτύσσουμε σε αυτή ένα θέμα (μια πληροφορία, μια ιδέα), ταυτόχρονα όμως συνδέεται
με την επόμενη παράγραφο και όλες μαζί αποτελούν ένα κείμενο.
•
Είναι και η ίδια ένα κείμενο ενιαίο με αρχή, μέση και τέλος. Η δομή της θυμίζει
τη δομή της έκθεσης:
θεματική πρόταση
→ πρόλογος
λεπτομέρειες
→ κύριο θέμα
κατακλείδα
→ επίλογος
• Στην αρχή της παραγράφου
(θεματική πρόταση) βρίσκεται το θέμα που αναλύεται παρακάτω σε προτάσεις
(λεπτομέρειες).
• Κάθε παράγραφος δίνει μία βασική
πληροφορία, περιέχει όμως και άλλες πληροφορίες.
• Κάποιες φορές η κατακλείδα
παραλείπεται.
• Το εσωτερικό της παραγράφου έχει συνοχή
που επιτυγχάνεται με τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις (δηλώνουν
αντίθεση, επεξήγηση, συμπέρασμα, παράδειγμα κ.λπ.).
•
Εξωτερικό γνώρισμα της παραγράφου είναι το περιθώριο (εσοχή) που αφήνουμε στην
αρχή κάθε παραγράφου.