Αφηγηματικές τεχνικές
1) Προειδοποίηση:
Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα
συμβούν αργότερα μέσα στο έπος.
2) Προοικονομία:
Είναι η τακτοποίηση και η παρουσίαση της πλοκής του
έργου με τέτοιο τρόπο, ώστε τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν
να προε-
τοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.
3) Αναδρομή:
Είναι η αφήγηση γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν.
4) Εγκιβωτισμός: Είναι η παρεμβολή μιας
αναδρομικής αφήγησης μέσα
στην κανονική πορεία των γεγονότων, μια παρένθεση δηλαδή
μέσα στην
κύρια αφήγηση. Με αυτό τον τρόπο το ποιητικό παρελθόν
διακόπτει προ-
σωρινά το ποιητικό παρόν.
5)
Συστολή-επιτάχυνση χρόνου: Είναι η
παρουσίαση μιας μακράς χρονι-
κής περιόδου μέσα σε σύντομο αφηγηματικό χρόνο (π.χ. οι 17
από τις 20
μέρες του ταξιδιού του Οδυσσέα από την Ωγυγία στη Σχερία
περιγράφο-
νται μέσα σε ένα στίχο: ε, 307).
6) Διαστολή-επιβράδυνση χρόνου: Είναι η παρουσίαση μιας σύντομης
χρονικής περιόδου σε
εκτενή αφηγηματικό χρόνο (π.χ. η 40
ή μέρα της
Οδύσσειας εκτείνεται σε 4 ραψωδίες: υ, φ, χ, ψ).
7) In medias res:
Στην τεχνική αυτή η αφήγηση δεν ξεκινάει από την αρχή
των γεγονότων, αλλά από τη μέση. Τα γεγονότα δηλαδή δεν
παρουσιάζο-
νται με τη χρονική σειρά με την οποία έγιναν
(χρονογραφικά-γραμμικά).
Αφηγηματικοί τρόποι
1) Διήγηση: Ο
ποιητής διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα γεγονότα χωρίς να
συμμετέχει σε αυτά.
2) Μονόλογος: Ένα
πρόσωπο παίρνει το λόγο και μιλάει μόνο του σε πρώ-
το πρόσωπο.
3) Διάλογος: Δύο
ή περισσότερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο και μιλούν σε
πρώτο πρόσωπο.
4) Περιγραφή: Ο
αφηγητής σταματά προσωρινά την χρονική έκθεση των
γεγονότων για να μας δώσει την εικόνα ενός χώρου, ενός
αντικειμένου ή
ενός προσώπου.
5) Σχόλιο: Ο
αφηγητής εκφράζει την προσωπική του άποψη για τα πρό-
σωπα ή τα γεγονότα τα οποία αφηγείται.
6) Αποστροφή: Ο
αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγω-
νιστές του έπους, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα
γεγονότα.
Πολιτιστικά στοιχεία
Πνευματικός
πολιτισμός: Περιλαμβάνει τις αξίες, τις αντιλήψεις, τις πε-
ποιθήσεις και τους κανόνες ηθικής που επικρατούν σε μια
εποχή. Στον
τομέα αυτό εντάσσονται και οι θρησκευτικές ή θεολογικές
αντιλήψεις
καθώς και οι λατρευτικές συνήθειες μιας εποχής (π.χ. θυσίες,
τελετές).
Υλικός πολιτισμός:
Είναι τα υλικά αντικείμενα, οι πρώτες ύλες, η χρήση
και η επεξεργασία τους σε μια ορισμένη εποχή (π.χ. χαλκός,
σίδερο κλπ.).
Κοινωνική οργάνωση:
Είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί σε
ο-
μάδες και λειτουργεί μια ορισμένη κοινωνία. Στην
Οδύσσεια κυρίαρχη
κοινωνική ομάδα είναι οι βασιλιάδες (όπως ο Οδυσσέας ή ο
Αλκίνοος),
αλλά έχουν σημαντική θέση στη ζωή της κοινωνίας και άνθρωποι
που δεν
έχουν αριστοκρατική καταγωγή (σύμβουλοι, έμποροι, ναυτικοί,
υπηρέτες,
βοσκοί). Π.χ. ο βοσκός Εύμαιος βοηθά καθοριστικά τον Οδυσσέα
να εξο-
ντώσει τους μνηστήρες και να ανακτήσει την εξουσία στην
Ιθάκη.
Πολιτική οργάνωση: Είναι η ιεράρχηση της εξουσίας και ο
τρόπος διακυ-
βέρνησης σε μια ορισμένη εποχή. Στην Οδύσσεια οι βασιλιάδες
έχουν την
ανώτερη εξουσία,
αλλά ταυτόχρονα συμμετέχουν στη
διακυβέρνηση και
διάφορες ομάδες
συμβούλων, σοφών ή διακεκριμένων ανθρώπων, που
μπορούν να επηρεάζουν ή ακόμα και να ελέγχουν τις αποφάσεις
του βα-
σιλιά (π.χ. στο νησί των Φαιάκων στο παλάτι του Αλκίνοου).
Ομηρικές αντιλήψεις για τους θεούς
1) Ανθρωπομορφισμός: Είναι η αντίληψη ότι οι
θεοί έχουν ανθρώπινη
μορφή και ότι διακρίνονται, όπως οι άνθρωποι, από πάθη,
συναισθήματα,
επιθυμίες και φυσικές ανάγκες.
2) Ενανθρώπιση:
Είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την
θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου, χωρίς να
γίνεται αντιλη-
πτή η θεϊκή τους ιδιότητα.
3) Επιφάνεια:
Είναι η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους με την κανο-
νική, θεϊκή του μορφή.
4) Άτη-Ύβρη-Νέμεση-Τίση: Άτη είναι η τύφλωση του ανθρώπινου νου,
Ύβρη είναι η αλαζονική και ασεβής συμπεριφορά του ανθρώπου
απένα-
ντι στους θεούς και στους θεϊκούς νόμους, Νέμεση είναι η
οργή των θεών
για την ανθρώπινη Ύβρη,
Τίση είναι η τιμωρία του ανθρώπου για την
Ύβρη που διεπραξε.
Διάφορες άλλες έννοιες
1) Επική ειρωνεία:
Συμβαίνει όταν ένα πρόσωπο του έπους αγνοεί ορισμέ-
να σημαντικά γεγονότα τα οποία γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα του
έπους
ή οι ακροατές/αναγνώστες.
2) Υστεροφημία: Είναι η αντίληψη ότι η φήμη
συνοδεύει έναν άνθρωπο
και μετά το θάνατό του. Κατά την ηρωϊκή εποχή η αντίληψη
αυτή κυριαρ-
χούσε.
3) Αναγνώριση:
Συμβαίνει όταν δύο άτομα συναντιούνται
μετά από με-
γάλο χρονικό διάστημα και σταδιακά το ένα αναγνωρίζει την
ταυτότητα
του άλλου (π.χ. Οδυσσέας και Πηνελόπη).
4) Ανθρωποκεντρισμός:
Είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος και οι ικανότη-
τές του πρέπει να έχουν κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή.
Χαρακτηρι-
στική ενσάρκωση αυτής της αρχαιοελληνικής αντίληψης είναι η
ιστορία
του Οδυσσέα, μέσα από την οποία προβάλλονται οι ικανότητες
και οι δυ-
νάμεις που έχει ο άνθρωπος ώστε να διαμορφώνει και να
κατευθύνει ο
ίδιος τη ζωή και την τύχη του στον κόσμο.