Κυριακή 12 Απριλίου 2015

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ


Αφηγηματικές τεχνικές
1) Προειδοποίηση: Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα
συμβούν αργότερα μέσα στο έπος.
2) Προοικονομία: Είναι η τακτοποίηση και η παρουσίαση της πλοκής του
έργου με τέτοιο τρόπο, ώστε τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν να προε-
τοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.
3) Αναδρομή: Είναι η αφήγηση γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν.
4)  Εγκιβωτισμός: Είναι η παρεμβολή μιας αναδρομικής αφήγησης μέσα
στην κανονική πορεία των γεγονότων, μια παρένθεση δηλαδή μέσα στην
κύρια αφήγηση. Με αυτό τον τρόπο το ποιητικό παρελθόν διακόπτει προ-
σωρινά το ποιητικό παρόν.
5) Συστολή-επιτάχυνση  χρόνου: Είναι η παρουσίαση μιας μακράς χρονι-
κής περιόδου μέσα σε σύντομο αφηγηματικό χρόνο (π.χ. οι 17 από τις 20
μέρες του ταξιδιού του Οδυσσέα από την Ωγυγία στη Σχερία περιγράφο-
νται μέσα σε ένα στίχο: ε, 307).
6)  Διαστολή-επιβράδυνση  χρόνου: Είναι η παρουσίαση μιας σύντομης
χρονικής περιόδου σε  εκτενή αφηγηματικό χρόνο (π.χ. η 40
ή μέρα της
Οδύσσειας εκτείνεται σε 4 ραψωδίες: υ, φ, χ, ψ).
7) In medias res: Στην τεχνική αυτή η αφήγηση δεν ξεκινάει από την αρχή
των γεγονότων, αλλά από τη μέση. Τα γεγονότα δηλαδή δεν παρουσιάζο-
νται με τη χρονική σειρά με την οποία έγιναν (χρονογραφικά-γραμμικά).

Αφηγηματικοί τρόποι
1) Διήγηση: Ο ποιητής διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα γεγονότα χωρίς να
συμμετέχει σε αυτά.
2) Μονόλογος: Ένα πρόσωπο παίρνει το λόγο και μιλάει μόνο του σε πρώ-
το πρόσωπο.
3) Διάλογος: Δύο ή περισσότερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο και μιλούν σε
πρώτο πρόσωπο.
4) Περιγραφή: Ο αφηγητής σταματά προσωρινά την χρονική έκθεση των
γεγονότων για να μας δώσει την εικόνα ενός χώρου, ενός αντικειμένου ή
ενός προσώπου.
5) Σχόλιο: Ο αφηγητής εκφράζει την προσωπική του άποψη για τα πρό-
σωπα ή τα γεγονότα τα οποία αφηγείται.
6) Αποστροφή: Ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγω-
νιστές του έπους, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα.

Πολιτιστικά στοιχεία
Πνευματικός πολιτισμός: Περιλαμβάνει τις αξίες, τις αντιλήψεις, τις πε-
ποιθήσεις και τους κανόνες ηθικής που επικρατούν σε μια εποχή. Στον
τομέα αυτό εντάσσονται και οι θρησκευτικές ή θεολογικές αντιλήψεις
καθώς και οι λατρευτικές συνήθειες μιας εποχής (π.χ. θυσίες, τελετές).
Υλικός πολιτισμός: Είναι τα υλικά αντικείμενα, οι πρώτες ύλες, η χρήση
και η επεξεργασία τους σε μια ορισμένη εποχή (π.χ. χαλκός, σίδερο κλπ.).
Κοινωνική οργάνωση: Είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί σε  ο-
μάδες και λειτουργεί μια ορισμένη κοινωνία.  Στην  Οδύσσεια κυρίαρχη
κοινωνική ομάδα είναι οι βασιλιάδες (όπως ο Οδυσσέας ή ο Αλκίνοος),
αλλά έχουν σημαντική θέση στη ζωή της κοινωνίας και άνθρωποι που δεν
έχουν αριστοκρατική καταγωγή (σύμβουλοι, έμποροι, ναυτικοί, υπηρέτες,
βοσκοί). Π.χ. ο βοσκός Εύμαιος βοηθά καθοριστικά τον Οδυσσέα να εξο-
ντώσει τους μνηστήρες και να ανακτήσει την εξουσία στην Ιθάκη.
Πολιτική οργάνωση: Είναι η ιεράρχηση της εξουσίας και ο τρόπος διακυ-
βέρνησης σε μια ορισμένη εποχή. Στην Οδύσσεια οι βασιλιάδες έχουν την
ανώτερη  εξουσία, αλλά  ταυτόχρονα συμμετέχουν στη διακυβέρνηση και
διάφορες ομάδες  συμβούλων, σοφών ή διακεκριμένων ανθρώπων, που
μπορούν να επηρεάζουν ή ακόμα και να ελέγχουν τις αποφάσεις του βα-
σιλιά (π.χ. στο νησί των Φαιάκων στο παλάτι του Αλκίνοου).

Ομηρικές αντιλήψεις για τους θεούς
1)  Ανθρωπομορφισμός: Είναι η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη
μορφή και ότι διακρίνονται, όπως οι άνθρωποι, από πάθη, συναισθήματα,
επιθυμίες και φυσικές ανάγκες.
2) Ενανθρώπιση: Είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την
θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου, χωρίς να γίνεται αντιλη-
πτή η θεϊκή τους ιδιότητα.
3) Επιφάνεια: Είναι η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους με την κανο-
νική, θεϊκή του μορφή.
4)  Άτη-Ύβρη-Νέμεση-Τίση:  Άτη είναι η τύφλωση του ανθρώπινου νου,
Ύβρη είναι η αλαζονική και ασεβής συμπεριφορά του ανθρώπου απένα-
ντι στους θεούς και στους θεϊκούς νόμους, Νέμεση είναι η οργή των θεών
για την ανθρώπινη Ύβρη,  Τίση είναι η τιμωρία του ανθρώπου για την
Ύβρη που διεπραξε.

Διάφορες άλλες έννοιες
1) Επική ειρωνεία: Συμβαίνει όταν ένα πρόσωπο του έπους αγνοεί ορισμέ-
να σημαντικά γεγονότα τα οποία γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα του έπους
ή οι ακροατές/αναγνώστες.
2)  Υστεροφημία: Είναι η αντίληψη ότι η φήμη συνοδεύει έναν άνθρωπο
και μετά το θάνατό του. Κατά την ηρωϊκή εποχή η αντίληψη αυτή κυριαρ-
χούσε.
3) Αναγνώριση: Συμβαίνει όταν δύο άτομα  συναντιούνται μετά από με-
γάλο χρονικό διάστημα και σταδιακά το ένα αναγνωρίζει την ταυτότητα
του άλλου (π.χ. Οδυσσέας και Πηνελόπη).
4) Ανθρωποκεντρισμός: Είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος και οι ικανότη-
τές του πρέπει να έχουν κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή. Χαρακτηρι-
στική ενσάρκωση αυτής της αρχαιοελληνικής αντίληψης είναι η ιστορία
του Οδυσσέα, μέσα από την οποία προβάλλονται οι ικανότητες και οι δυ-
νάμεις που έχει ο άνθρωπος ώστε να διαμορφώνει και να κατευθύνει ο

ίδιος τη ζωή και την τύχη του στον κόσμο.